Hanes Emyr ac Elwyn 1969 -1976
Mae’r stori’n cychwyn ar ddiwedd y 1960au pan recordiodd Emyr ac Elwyn gân serch fachog o’r enw, “Cariad”. Dilynodd caneuon llwyddiannus eraill â arweiniodd at y brodyr yn ymddangos yn gyson ar gyfres deledu boblogaidd BBC Cymru, “Disc a Dawn”. Roedd hyn yn galluogi'r brodyr i ddatblygu eu perfformiadau byw mewn clybiau, gwestai a neuaddau ledled Cymru. Y rheswm am eu poblogrwydd oedd yr elfen o gomedi yn yr act. Dros y tair blynedd ers iddo ddechrau perfformio gyda’i frawd, roedd Emyr wedi datblygu’r gallu i ddod yn agos at ei gynulleidfa, i gyfathrebu â nhw yn unigol ac ar y cyd. Dyma’r ddawn a roddodd Emyr ac Elwyn ar flaen y gâd ym myd y clybiau Cymreig yn y 1970au cynnar. Y tro cyntaf i mi weithio gyda’r brodyr oedd pan ddaethant i ddiddanu’r gynulleidfa mewn cyngerdd Nadolig yn y Clwb Llafur yng Nghyffordd Llandudno ar Rhagfyr 19eg, 1973.
1974
Digwyddiad pwysicaf 1974 oedd y cyfarfod a gefais ddydd Gwener, Mai 24ain gyda Geoff Shaw, Rheolwr Digwyddiadau a gynhyrchwyd gan Gyngor Bwrdeistref Bae Colwyn. Roedd Geoff yn paratoi cyfres o nosweithiau cabaret Cymraeg ym Mwyty Y Pedair Derwen ym Mharc Eirias, Bae Colwyn. Roedd yn chwilio am artistiaid i gymryd rhan yn y sioeau. Y cynllun oedd cynnal cyfres o ddeg sioe bob nos Lun am 9 o'r gloch hyd hanner nos o Orffennaf 1af hyd Medi 2il. Y nod oedd arddull “Cabaret” lle mae’r perfformwyr yn gweithio’n agos at y gynulleidfa. Gofynnodd i mi a oeddwn yn gwybod am unrhyw actau lleol a allai fod yn addas ar gyfer sioe o'r fath. Meddyliais yn syth am y brodyr ac awgrymais iddo fynd i'w gweld yn perfformio mewn digwyddiad oedd ar ddod yn Hen Golwyn. Fe wnaeth, a bwciodd nhw ar gyfer tymor yr haf. Roedd yn amgylchedd perffaith i Emyr ac Elwyn, yn enwedig gan eu bod newydd fuddsoddi mewn meicroffon radio. Gan nad oedd weiren yn sownd wrth y mwyhadur ar y llwyfan, roedd Emyr yn rhydd i grwydro ar hyd yr ystafell a gwneud rhyw waith byrfyfyr gwych.
Cychwynnodd y noson gyda fi ar yr organ a John Walters, y Drymiwr, yn chwarae agorawd o alawon Cymreig i osod thema’r noson. Roedd y posteri hefyd yn pwysleisio acen Gymreig y sioe,
"Dyma Gabaret Cymreig gyda'n gwesteion Saesneg mewn golwg!"
Geoff Shaw oedd yn arwain y noson ac wedi iddo groesawu pawb, ei dasg oedd cyflwyno arweinwyr y noson, Emyr ac Elwyn. Rwy'n cofio’r brodyr yn agor gyda chân a mynd yn syth i mewn i'r comedi, hwn oedd y perfformiad cyntaf o dri dros y noson. Rhoddodd y perfformiad agoriadol gyfle i Emyr sefydlu cyflymder y comedi wrth iddo ddod i adnabod ei gynulleidfa. Dyma lle roedd y jôcs yn gwbl fyrfyfyr a gwreiddiol. Penderfynwyd ar strwythur y noson yn gynnar iawn yn y broses gynllunio. Hyd cyfraniad artist ar gyfartaledd oedd 35 i 40 munud.
Yn anochel, roedd yr amseroedd yn hyblyg ac roedd y nosweithiau'n aml yn dod ben ymhell ar ôl hanner nos. Roedd cynnal tair awr o adloniant mewn lleoliad mor agos yn gofyn am hyder a phrofiad. Ar ôl y noson agoriadol, roedd ymateb swyddogion Cyngor Bae Colwyn yn ffafriol, 'Roedd y wasg leol hefyd yn gefnogol. Mae hyn yn rhan o adroddiad Alan Twelves yn y "North Wales Weekly News":
“Cabaret Arddull Cymreig yn Cyrraedd y Nodyn Cywir”
“Darllen, uniaethu a chynnwys... y tri cham y meistrolodd Emyr, o’r ddeuawd, Emyr ac Elwyn, yn rhwydd yn agoriad y cabaret ym Mwyty y Pedair Derwen ar nos Lun yr wythnos hon. Darllenodd y gynulleidfa yn gyflym - ar ôl dechrau petrus - yn nodi beth aeth a beth na aeth, ac yn y 25 munud olaf, gyda y cloc yn siglo yn ddisylw tuag at hanner nos, cafodd ymglymiad llwyr gan y gynulleidfa!”
Am weddill y tymor aeth y nosweithiau yn dda iawn. Roedd y cyngor yn falch ac wedi penderfynu parhau i lwyfannu’r cabarets unwaith y mis yn ystod yr Hydref tan y Nadolig! Ym mis Ionawr 1975,ymestynnodd y cyngor dymor y gaeaf i fis Mawrth. Roedd 1975 hefyd yn flwyddyn bwysig i mi, oherwydd ar y 12fed o Ionawr, terfynais fy nghysylltiad â’r Clwb Llafur. Roedd y brodyr wedi gofyn i mi ymuno â nhw fel cyfeilydd llawn amser.
Emyr ac Elwyn yng nghyntedd "Y Pedair Derwen" ym 1976
1975
Dros haf 1974, roedd llawer o bobl wedi bod yn gofyn i ni ryddhau albwm. Yn dilyn trafodaethau maith dros y gaeaf, penderfynom roi cofnod at ei gilydd. Oherwydd diffyg arian, roedd rhaid recordio'r caneuon i gyd mewn un diwrnod. Yr unig ateb oedd ail-greu’r perfformiadau yr oedd cynulleidfaoedd wedi’u clywed yn y Four Oaks. Felly, ar ôl i ni benderfynu defnyddio stiwdio ym Manceinion, ar ddydd Sul, 11eg Mai 1975, buom yn recordio deuddeg cân ac roeddem yn ôl ym Mae Colwyn erbyn 10 o'r gloch nos!
Roedd tymor yr haf 1975 yn un brysur, roedden ni’n perfformio bron bob noson o’r wythnos. Ym mis Mehefin buom yn chwarae chwe noson yng Nghlwb Nos Tito's yng Ngwesty'r Marine yn y Rhyl. Ni oedd yr act gynhesu i fyny'r gynulleidfa i seren yr wythnos, y canwr o Ganada, David Sebastian Bach. Yn anffodus, ni ddenodd gynulleidfa fawr, felly torrwyd y chwe noson i bedair. Serch hynny, cawsom wythnos gymharol lwyddiannus yn diddanu’r gynulleidfa leol oedd yn ein hadnabod yn dda.
Roedd mis Mehefin hefyd yn ddechrau tymor yr haf ar y meysydd carafanau yn Abergele a Bae Cinmel. Yn dilyn cyfarfod i drafod cyllid gyda’r perchennog, Don Morris, llwyddwyd i sicrhau nos Fawrth rheolaidd yng Nghlwb Carafanau "The Golden Gate". yn Nhowyn Abergele o Fai 27ain hyd Medi 19eg.
Ar y llwyfan yn y "Pedair Derwen"
Dros haf 1974, roedd llawer o bobl wedi bod yn gofyn i ni ryddhau albwm. Yn dilyn trafodaethau maith dros y gaeaf, penderfynom roi cofnod at ei gilydd. Oherwydd diffyg arian, roedd rhaid recordio'r caneuon i gyd mewn un diwrnod. Yr unig ateb oedd ail-greu’r perfformiadau yr oedd cynulleidfaoedd wedi’u clywed yn y Pedair Derwen. Felly, ar ôl i ni benderfynu defnyddio stiwdio ym Manceinion, ar ddydd Sul, 11eg Mai 1975, buom yn recordio deuddeg cân ac roeddem yn ôl ym Mae Colwyn erbyn 10 o'r gloch nos!
Roedd tymor yr haf 1975 yn un prysur, roedden ni’n perfformio bron bob noson o’r wythnos. Ym mis Mehefin buom yn chwarae chwe noson yng Nghlwb Nos Tito's yng Ngwesty'r Marine yn y Rhyl. Ni oedd yr act gynhesu i fyny'r gynulleidfa i seren yr wythnos, y canwr o Ganada, David Sebastian Bach. Yn anffodus, ni ddenodd gynulleidfa fawr, felly torrwyd y chwe noson i bedair. Serch hynny, cawsom wythnos gymharol lwyddiannus yn diddanu’r gynulleidfa leol oedd yn ein hadnabod yn dda.
Roedd mis Mehefin hefyd yn ddechrau tymor yr haf ar y meysydd carafanau yn Abergele a Bae Cinmel. Yn dilyn cyfarfod i drafod cyllid gyda’r perchennog, Don Morris, llwyddwyd i sicrhau nos Fawrth rheolaidd yng Nghlwb Carafanau "The Golden Gate". yn Nhowyn Abergele o Fai 27ain hyd Medi 19eg.
1976
Nos Sul, Ionawr 4ydd, 1976, cawsom ein bwcio i berfformio yng Ngwesty’r White Lion yng Ngherrig y Drudion. Rheolwr y gwesty ar y pryd oedd yr actor, awdur a digrifwr, Ronnie Williams. Ym 1975, oherwydd pwysau gwaith, roedd Ronnie wedi penderfynu dod â'i bartneriaeth gyda Ryan Davies i ben, a dod allan o fusnes y sioe i redeg tafarn. Cawsom groeso cynnes gan Ronnie ac aeth y noson yn dda. Ar ddiwedd y noson, fe gawson ni sgwrs efo fo a’r peth cyntaf meddai oedd, “Ro’n i’n disgwyl gweld dau frawd yn canu yn nhraddodiad y "Brodyr Everly", fel roeddech chi ar Sioe Bop BBC Cymru, “Disc a Dawn ” yn y 1960au ond dydych chi ddim yn ddeuawd bellach, rydych chi'n driawd! Anghofiwch am Emyr ac Elwyn, rydych chi'n unigolyn, Emyr, yn ddigrifwr "stand up" ac yn ganwr achlysurol gyda dau "stooge" sy'n yn gyfeilyddion hefyd, Emyr Williams a'i fand". Er iddo weld y synnwyr tu ôl i gynnig Ronnie, nid oedd Emyr yn hapus gyda'r syniad o golli enw Elwyn o'r act. "Wel pam na wnewch chi newid eich enw", meddai Ronnie. Roedd Emyr yn ofalus, “Gadewch i ni feddwl am y peth a chwrdd eto ym mis Chwefror i wneud penderfyniad.
Aeth rhai wythnosau heibio, yna ar Chwefror 7fed, cawsom swper yn y White Lion gyda Ronnie a'i wraig Einir. Roedd Emyr wedi trafod y syniad gydag Elwyn. Roedd y ddau yn gytûn, roedd y newid yn gwneud synnwyr. Ond beth am yr enw? Fel llawer o blant Cymraeg eu hiaith a fagwyd yn y 1950au, un o arwyr Emyr oedd y ditectif, Gari Tryfan. Arwr cyfres radio a ysgrifennwyd gan yr awdur o Llanrwst, Idwal Jones. "Dywedwch ddim mwy, Gari! Mae'n enw Gymraeg, mae'n hawdd ei ynganu, mae'n berffaith!" meddai Ronnie, "Gari Williams a'i Gwmni, Elwyn ar y gitâr fas a Dilwyn ar y piano".
Ond nid y mater syml o newid enw Emyr ar y posteri yn unig oedd hi. Roedd "Emyr ac Elwyn" yn denu cynulleidfaoedd i gyngherddau a digwyddiadau clwb, felly roedd rhaid ychwanegu "Emyr ac Elwyn" cynt, i'r posteri. Yn lleol, arafach oedd y newid, roedden ni dal yn gweithio fel Emyr ac Elwyn yn ystod yr haf yn y Four Oaks.
Roedd angen lansio Gari Williams a'i Gwmni i'r cyhoedd hefyd, felly fe wnaethom ysgrifennu datganiad i'r wasg a threfnu cyfweliadau gyda'r cyfryngau. Y mwyaf llwyddiannus oedd un i BBC Radio Wales gydag Alan Barham ar "Good Morning Wales". Cofiaf ar ôl y cyfweliad, Vincent Kane sylwi pa mor rhyfedd oedd hi i ddeuawd gyda dau enw, newid i driawd gydag un enw yn unig!
Dros yr haf bu llawer mwy o ddatblygiadau gan gynnwys galwad ffôn gan gynhyrchydd y sioe dalent, "New Faces", Albert Stevenson. Roedd Mr. Stevenson yn clyweliad artistiaid ar gyfer y sioe yng Nghlwb y Lleng Brydeinig yn Llai, ger Wrecsam ar Fehefin 2il, a gwahoddodd ni i ddod i'r digwyddiad.
Aeth y noson yn dda iawn a daeth Mr. Stevenson i'n hystafell wisgo ar ôl y sioe i longyfarch Gari ac i gynnig lle iddo ar "New Faces". Cynigiodd hefyd y cyfle i ni ymuno â thaith Harry Secombe o amgylch Awstralia. "Fe fydda i mewn cysylltiad wythnos nesaf i drafod eich ymddangosiad ar y sioe". Aeth tair neu bedair wythnos heibio heb air gan Mr Stevenson, felly fe ffoniodd Emyr ei swyddfa yn ATV: “Hello, could I speak to Albert Stevenson please”
“Hold on, I’ll connect you”,
“Albert Stevenson’s Office”,
“Could I speak to Mr Stevenson please
“Hold on”,
“Albert Stevenson”,
“Oh hello Mr Stevenson, it’s Gari Williams here”,
“Gari who?” Dyna oedd diwedd ein perthynas ag Albert Stevenson. Ta waeth, roedd mwy nag un sioe dalent ar y teledu ar y pryd a chawsom glyweliad hefyd gyda Hughie Green, cyflwynydd, “Opportunity Knocks”, yn 1977.
Nôl yn haf 1976 pan oedden ni dal yn brysur iawn yn y Pedair Derwen am ddwy noson yr wythnos. Y tymor hwn, am y tro cyntaf, trefnwyd cyfres o gyngherddau nos Sul yn Theatr Tywysog Cymru, Bae Colwyn (a elwir bellach yn Theatr Colwyn)
Bob nos Sul am 12 wythnos dros yr haf roedden ni'n cyflwyno, "Wales in Song”. Roedd y fformat yn syml, agorawd o alawon Cymreig ar yr organ, fi fel arweinydd yn cyflwyno ein gwesteion. Yn gyntaf, côr meibion lleol fel Maelgwn, Colwyn neu Llanddulas. Cantores leol adnabyddus fel Ann Coates neu telynores fel Heulwen Haf oedd yr ail westai.
Ar nifer o nosweithiau Sul, ychwanegwyd gwesteion arbennig fel Ritchie Thomas neu’r tenor, Bob Roberts o Gantorion Gwalia. Ar ôl toriad o chwarter awr, roedd Act 2 yn nwylo'r brodyr. Aeth y sioeau i lawr yn dda gyda chynulleidfa o 100 ar y dydd Sul cyntaf yn symud ymlaen i 250 erbyn diwedd Mehefin. Dim ond 300 oedd yr theatr yn dal, felly roeddem yn teimlo bod y fenter wedi bod yn llwyddiant.
Dros yr haf, buom yn cadw mewn cysylltiad â Ronnie Williams ac un bore arbennig, derbyniasom alwad ffôn ganddo i ddweud ei fod wedi cael swydd gyda Chwmni Theatr Cymru fel Swyddog Marchnata ac yntau hefyd wedi ei gomisiynu gan Gyfarwyddwr y cwmni. , Wilbert Lloyd-Roberts, i ysgrifennu pantomeim. Ond y cynnig pwysicaf i’r tri ohonom, oedd y cynnig o rôl flaenllaw yn y panto i Emyr, a lleoedd i Elwyn a minnau yn y band fel gitarydd bas ac organydd. Roedd y panto i gychwyn yn Theatr Gwynedd ar Ragfyr 20fed ac aros am bythefnos ym Mangor, yna ar daith o amgylch Cymru gan alw ym Mhontyberem, Caerdydd, Yr Wyddgrug, Aberystwyth, Harlech, Abergwaun, Maesteg, Y Bala a Phwllheli.
Roedd hwn yn gyfle anhygoel i’r tri ohonom, ond roedd yna rwystrau. Y rhai cyntaf oedd ein galwedigaethau yn ystod y dydd. Roedd gan Elwyn siop recordiau, roedd Emyr yn gwerthu offer electronig ym marchnadoedd gogledd Cymru ac roeddwn yn rhedeg busnes gosod awyrellau. Roeddem yn gwybod y byddai colli incwm yn anodd iawn i ni. Elwyn oedd y mwyaf amharod oherwydd ei fod wedi treulio blynyddoedd yn datblygu’r hyn a ddaeth yn fusnes llwyddiannus. Fodd bynnag, cytunodd i benodi rheolwr am gyfnod y daith. Gwnaeth Emyr a minnau drefniadau tebyg a chadarnhau ein hymrwymiad i Ronnie.
Ar Dachwedd 23ain, 1976, teithiom i Fangor i ddechrau ymarferion, Teitl y panto oedd "Madoc", a seiliwyd y stori ar y chwedl fod y Tywysog Madoc ap Owain Gwynedd wedi hwylio ar draws yr Iwerydd a darganfod America yn 1170. Bryn Williams oedd y prif gymeriad, Madoc, roedd Bryn yn hen ffrind i Ronnie o, “Ryan and Ronnie”, ar BBC Cymru. Chwaraewyd rhannau eraill gan Falmai Jones fel gwraig Madoc, Harriet ac Iona Banks fel y Wrach Ddrwg. Ronnie ei hun oedd yn chwarae rhan Doctor y llong. Roedd rôl Emyr yn un Americanwr Brodorol, yr Indiaid Coch.
Roedd gweddill y cast yn rhan o griw o actorion ifanc Cymru Cwmni Theatr Cymru. Polisi Wilbert Lloyd-Roberts, Cyfarwyddwr y Cwmni, oedd cyflogi criw o actorion oedd newydd raddio o Goleg Cerdd a Drama Cymru i ysgrifennu a pherfformio dramâu anturus ac i gymryd rhan yng nghynyrchiadau prif ffrwd y cwmni. Heddiw, mae pob un ohonynt yn enwau cyfarwydd iawn i gynulleidfaoedd Cymru: Cefin Roberts, y diweddar Myrddin "Mei" Jones, Wyn Bowen Harris, Sian Morgan, Mari Gwilym a Valmai Jones.
Yn dilyn y stori gyfarwydd am Madoc, a’i daith arloesol i America, bu’n rhaid i Madoc gael llong a chapten y llong oedd Cefin Roberts. Ym mhob panto mae dyn sy'n chwarae'r “Dame”, chwaraeodd Mei Jones "Ffanni" y Gogyddes. Yn draddodiadol mae pob panto yn cynnwys cariadon, Wyn Bowen Harris a Sian Morgan oedd yn llenwi'r rhannau hynny. Valmai Jones oedd gwraig Madoc, Harriet, a Mari Gwilym oedd Lisa y Forwyn. I Elwyn a minnau, aelodau’r band, roedd hi’n amser i ni gwrdd â’r Cyfarwyddwr Cerdd, Cenfyn Evans. Yn ogystal â chwarae'r piano, roedd Cenfyn hefyd yn chwarae'r Trwmped. Felly yr offeryn hwnnw oedd yn mynd i fod yn brif offeryn y band.
Rhagor am y pantomeim a datblygiad Gari Williams yn y pennod nesaf.
